Liria e shprehjes, pika e dobët e Shqipërisë drejt integrimit në BE

Qendra për Shkencë dhe Inovacion për Zhvillim (SCiDEV), bëri të ditur me anë të një deklarate për shtyp të shtunën se Raporti i Komisionit Evropian për zbatimin e Planit të Rritjes së BE-së për Ballkanin Perëndimor konfirmon se, ndonëse Shqipëria ka përmbushur kriteret makroekonomike dhe fiskale për disbursimin e fondeve, përparimi në fushën e lirisë së shprehjes dhe të mediave mbetet kryesisht formal dhe i kufizuar në praktikë.

“Vlerësimi i Komisionit konkludon se vendi ka përmbushur parakushtet e përgjithshme për stabilitetin makroekonomik dhe menaxhimin fiskal, por kapitulli mbi të drejtat themelore, veçanërisht lirinë e medias dhe të shprehjes, mbetet ndër fushat më të dobëta të reformës”, shkruhet në deklaratën e SCiDEV, që monitoron lirinë e medias dhe politikat publike në Shqipëri.

Sipas seksionit që lidhet me ‘Përmirësimin e lirisë së shprehjes, në përputhje me standardet evropiane’, Komisioni Evropian vlerësoi tre masa reforme-dhe vetëm një prej tyre është arritur plotësisht.

“Dy elementet kryesore, që lidhen me sigurinë e gazetarëve dhe transparencën e pronësisë së medias, nuk u përmbushën,” thuhet në deklaratën e SCiDEV, e cila shton se ‘kjo disbalancë thekson hendekun e vazhdueshëm mes përputhjes ligjore formale dhe zbatimit praktik’.

Megjithëse është miratuar një protokoll institucional për sigurinë e gazetarëve dhe janë nxjerrë udhëzime nga organet e hetimit, theksohet se këto masa nuk kanë sjellë ndryshim real në terren, pasi ato nuk shoqërohen me përgjegjësi konkrete, zbatim të qartë dhe monitorim efektiv.

“Angazhimi i vazhdueshëm i SCiDEV me institucionet ligjzbatuese për sigurinë e gazetarëve tregon se progresi është i mundur kur institucionet veprojnë në mënyrë transparente dhe në bashkëpunim me median dhe shoqërinë civile”, shkruhet në deklaratë. 

Megjithatë, këto masa u vlerësuan si formale dhe jo funksionale. Sipas Komisionit Evropian, autoritetet dështuan të sigurojnë prova për trajnime sistematike të policisë dhe prokurorëve, mbledhje të rregullt të të dhënave apo koordinim efektiv mes institucioneve.  Po kështu thuhet se nuk janë caktuar pika fokale në gjykata dhe nuk ka dëshmi se prokuroritë kanë zbatuar udhëzimet e reja për të garantuar përgjegjshmëri për sulmet ndaj gazetarëve.

“Për pasojë, progresi ligjor nuk është shoqëruar me kapacitet institucional real, dhe masa është vlerësuar si ‘e papërmbushur’, me një afat të ri deri në qershor 2026”, shtohet më tej. 

SCiDEV dhe Rrjeti i Gazetarëve ‘SafeJournalists’ kanë theksuar vazhdimisht se angazhimet për sigurinë e gazetarëve duhet të institucionalizohen dhe të mos mbeten masa të rastësishme, pa zbatim të qëndrueshëm në praktikë.

“Shqipëria duhet të forcojë kapacitetet e organeve ligjzbatuese dhe të drejtësisë dhe të krijojë një mekanizëm të shpejtë reagimi, të koordinuar mes prokurorisë, policisë, Ministrisë së Drejtësisë, Avokatit të Popullit, shoqatave të medias, shoqërisë civile dhe institucioneve të tjera përkatëse”, thuhet më tej.  Vetëm përmes reagimeve të shpejta dhe të qëndrueshme mund të kthehen masat deklarative në mbrojtje efektive të gazetarëve.  

Komisioni Evropian e ka vlerësuar si të përmbushur vetëm pjesërisht përafrimin me Aktin e Shërbimeve Digjitale, por ky hap shihet si teknik dhe pa ndikim real në përmirësimin e lirisë së shprehjes online.

Ky proces i mbyllur rrezikon të minojë besimin publik dhe bie ndesh me praktikat standarde të konsultimit demokratik.

SCiDEV ka theksuar në analizën e saj se përafrimi me Aktin e Shërbimeve Digjitale (DSA) duhet të shërbejë realisht për të forcuar transparencën, llogaridhënien dhe mbrojtjen e të drejtave të qytetarëve online, dhe jo të mbetet një proces formal që riprodhon boshllëqet ekzistuese të qeverisjes. Organizata vlerëson se zbatimi i DSA mund të jetë një mundësi për rregullim demokratik të hapësirës digjitale, por vetëm nëse shoqërohet me një proces gjithëpërfshirës dhe zbatim efektiv. Pa një plan të qartë zbatimi, reformat digjitale rrezikojnë të mbeten vetëm në letër.

Hapi i reformës për transparencën e pronësisë së medias, një nga prioritetet afatgjata të BE-së për garantimin e pluralizmit, u vlerësua sërish si ‘i papërmbushur’.

Edhe pse vendimi i fundit i një viti më parë vendosi detyrime të reja për deklarimin e pronësisë nga transmetuesit audiovizivë dhe kërkoi që Autoriteti i Mediave Audiovizive (AMA) të publikojë të dhënat dy herë në vit, masa- sipas vlerësimit të Komisionit Evropian- nuk arriti të sigurojë transparencë të plotë të pronësisë përfituesve realë, deklarim ndërsektorial apo prova për zbatim të rregullt.

Sipas deklaratës Komisioni konkludoi se rregullorja përmirësoi dushmërinë, por jo transparencën reale, duke i dhënë Shqipërisë një afat deri në dhjetor 2026 për përmbushjen e plotë.

Monitorimi më i fundit që SCiDEV ka publikuar në bashkëpunim me Rrjetin Ballkanik për Gazetari Investigative (BIRN Albania), ka treguar kompleksitetin në rritje të mbikëqyrjes së medias në epokën digjitale.

“Vlerësimi i Komisionit se rregullat e transparencës mbeten të paplota përforcon gjetjet e SCiDEV, të cilat theksojnë nevojën për standarde të qarta, deklarim proaktiv të pronësisë, konfliktit të interesave dhe financave, si dhe për pavarësi më të fortë të institucioneve rregullatore”, theksoi deklarata.

Gjetjet e Komisionit Evropian tregojnë një tendencë të përputhjes formale pa transformim thelbësor në zbatimin e masave për lirinë e shprehjes të parashikuara në Agjendën Kombëtare të Reformave të Planit të Rritjes. Shqipëria vazhdon të miratojë ligje dhe protokolle, por zbatimi mbetet pas.

“Vetë Komisioni Evropian e ka riformuluar qartë se ‘nevojiten reforma të mëtejshme të rëndësishme’ sa i përket pavarësisë dhe pluralizmit të medias dhe lirisë së shprehjes”, thekson SCiDEV.

Sipas organizatës që monitoron lirinë e medias dhe politikat publike në vendin tonë, reformat nuk mund të jenë të suksesshme pa vullnet politik real dhe institucione funksionale që garantojnë zbatim dhe llogaridhënie.

“Vlerësimi i Komisionit Evropian i tetorit 2025, në kuadër të Planit të Rritjes së BE-së për Ballkanin Perëndimor, thekson një paradoks të vazhdueshëm: ndërsa disiplina makroekonomike e Shqipërisë i ka siguruar financim nga BE-ja, performanca demokratike dhe ajo e lirisë së medias mbetet e dobët”, vë në dukje SCiDEV.

Afatet e reja të vendosura nga BE deri në vitin 2026 e vendosin Shqipërinë përballë testit të rezultateve reale, jo të reformave formale.