Mesha në shqipen e vjetër, vijuar në një kishë nëntokë në gjurmët e Fan Nolit
Kisha Ortodokse e Shën Kozmait në Lagjen Kala të Elbasanit është krejt e veçantë në hapësirën shqiptare. E gjendur gati nëntokë, në të ruhen predikimet e Fan Nolit nga një prift 25 vjeçar që vijon traditën e meshimit në shqipen e vjetër.
Në rrugët e kalldrëmta të Kalasë së Elbasanit një grup turistësh ndalojnë përpara imazhit të Fan Nolit, vendosur në qendër dhe me shqiponjën dykrenore me fushën e kuqe në sfond.
Përmes një dere jo më shumë se 1 metër të lartë e tepër të ngushtë, grupi përfundon në një mjedis krejt ndryshe nga çfarë ofron kalaja. At Nikolla Xhufka nuk humbet kohë dhe i fton me përzemërsi, duke i shpjeguar me detaje për kishën.
“Kisha Ortodokse Autoqefale Kombëtare Shqiptare Shën Kozmai” ka hapur derën prej gati 1 viti për publikun. Ndryshe nga kishat e tjera në Shqipëri ajo është e tipit katakomb, një kishë e nëndheshme ku besimtarët ortodoksë kryenin ritet larg syrit të publikut.
“Disa ishin nga Spanja, e disa nga Amerika”, shpjegon prifti i kishës për grupin e turistëve që u largua i entuziazmuar nga kisha që nuk është më shumë se 15 metra katror, strehuar nën banesën e familjes Xhufka.
“Është e vetmja kishë në Republikën e Shqipërisë dhe në Kosovë, që është e stilit katakomb, e stilit të Jeruzalemit”, tregon At Nikolla Xhufka.
“Kishat katakomb datojnë përpara Perandorit Kostandin, kur krishtërimi nuk ishte fe e legjitimuar nga Perandoria Romake dhe të krishterët i ndërtonin vendet e lutjeve poshtë shtëpive, në vende të nëndheshme dhe bënin lutjet e ritualet fetare”, shton prifti i ri.
Ai shkëputet për pak minuta për t’i rënë kambanave të kishës. Me nxitim futet në derën përbri banesës dhe del në katin e parë përmes një dritareje. 2 këmbana të vogla prej bronzi kapur mbi një kabllo që kalon aty pranë nisin të shkunden fort prej tij.
Brenda Kalasë së Elbasanit kjo është kisha e dytë që dallon nga të tjerat për nga ritet që ndjek përgjatë shërbesave fetare.
“Në Shqipëri kemi 2 kisha që ndjekin rrugën e Fan Nolit, Kisha Ortodokse Kombëtare Shqiptare Shën Maria dhe Kisha Ortodokse Autoqefale Kombëtare Shqiptare Shën Kozmai dhe ne të dy priftërinjtë quhemi At Nikolla”, shpjegon duke qeshur At Nikolla Xhufka.
“Liturgjia dhe mesha këtu bëhet në gjuhën e Fan Nolit, në shqipen e vjetër. Është kishë e pavarur dhe ndjek traditën e zakonet e Fan Nolit”, tregon At Nikolla.
Meshimi në shqipen e vjetër tërheq çdo të dielë qindra besimtarë nga Elbasani, fshatrat përreth, Durrësi e kryeqyteti, por edhe shqiptarë të diasporës e turistë që kuriozohen nga gjuha në të cilën kryhen ritualet në kishë.
“Kur dëgjojnë edhe historinë habiten e kënaqen, duke bërë foto e video”, tregon entuziazmin e vizitorëve prifti 25 vjeçar.
Një prift i ri, në një kishë të vjetër
Banorët e Lagjes Kala për dhjetëra dekada nuk kanë parë më shumë se një mur të suvatuar, por çelja e derës buzë rrugicës së kalldrëmtë ka ekspozuar ambientin e ruajtur me kujdes nga Familja Xhufka.
Kisha Shën Kozmai ka qenë e kamufluar nën banesën e familjes. Ajo është e vendosur në ambientin poshtë bodrumit të shtëpisë 1 katëshe dhe aty zbritej përmes një dritareje mbi dysheme.
“Gjatë komunizmit kisha ka qenë me ikona dhe prifti vinte fshehurazi. Këtu meshohej dhe mblidheshin njerëzit që vinin një nga një ose dy e nga dy”, shpjegon At Nikolla Xhufka.
“Familaj gënjente, thoshte kemi festë familjare, ditëlindje, ndërkohë që vihej e dëgjohej mesha”, shton ai.
Historia e saj ngacmoi dëshirën e At Nikollës që në vegjëli. Megjithëse trashëgimtarët e familjes ishin besimtarë por jo priftërinj, djali i vetëm i familjes ndoqi udhën e besimit që në moshën 20 vjeçare.
“Unë jam rritur në Kishën e Shën Marisë, me At Nikolla Markun dhe u largova nga aty e shërbeva në Kishën Autoqefale të Shqipërisë”, tregon rrugëtimin e tij At Nikolla.
“Më pas u largova nga aty e shkova në Selanik. Mbarova shkollën në një manastir atje dhe erdha këtu me një mision, për t’i shërbyer e për të vazhduar traditën e Fan Nolit”, shpjegon prifti që sot është 25 vjeç.
Komuniteti ortodoks dhe jo vetëm përveçse e frekuenton kishën, mundohet ta mbështesi pavarësinë e saj ekonomike në forma të ndryshme.
“Për Pashkë këtu bëhen 12 tavolina rresht si panair dhe besimtarët që nuk kanë mundësi të japin para, thonë po japim këtë ikonë apo kryq, vendoseni në panair dhe lekët të shkojnë për kishën”, tregon duke buzëqeshur prifti i ri.
Ai rrëfen se emri i Kishës Shën Kozmai është trashëguar, por mendohet se ajo mund të jetë quajtur edhe Shën Trinia, bazuar në një ikonë që ka qenë e vendosur gjithmonë në altar. Ndërsa sot kisha ka edhe ikonën e saj, falë punës së ikonografit Bledar Gramo.
“Është punuar në dru anijesh, e veshur e gjitha në flori dhe e punuar në stilin e Onufrit të Beratit, ku shfaqet Shën Kozmai që mban në dorë kishën këtu”, tregon me entuziazëm At Nikolla.
Vendosur në një bazament prej guri të ndërthurur me llaç, struktura e kishës paraqet interes për datimin e saj, për të kuptuar teknikën e ndërtimit dhe funksionin në kohë të ndryshme.
At Nikolla shpjegon se institucionet e kulturës nuk kanë shfaqur interes për kryerjen e sondazheve arkeologjike dhe aq më pak të hedhin hapa për ta marrë në mbrojtje.
“Kisha flet vetë, njerëzit flasin vetë edhe nëse nuk shpallet monument kulture”, rrëfen At Nikolla.
Ajo ngjason më shumë me një kishëz të vogël, por kjo nuk i pengon besimtarët e Lagjes Kala dhe jo vetëm që çdo të dielë të ndjekin meshën grupe-grupe, duke u ndërruar me njëri-tjetrin midis hapësirës brenda dhe jashtë saj, në ndjekje të traditës së Peshkopit Fan Noli, themeluesi i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë.
Media Amfora fton herë pas here të apasionuarit dhe të gjithë qytetarët që të raportojnë mbi raste konkrete që lidhen me trashëgiminë kulturore dhe arkeologjinë, duke dhënë informacione apo plotësuar pyetësorët që publikohen në faqe. Klikoni KËTU dhe ndiqni lajmet tona rreth raportimeve tuaja apo plotësoni pyetësorët që ne publikojmë për “Raportimin e Qytetarëve të Angazhuar”.
Foto në krye: Ambienti i Kishës Ortodokse të Shën Kozmait në Lagjen Kala të Elbasanit. Foto: Geri Emiri/ Media Amfora.
