Pasaktësi dhe standarde të dyfishta: Tekstet shkollore të historisë ngjallin shqetësime

Suela Koçibellinj, nënë e dy fëmijëve që mësojnë në ciklin e arsimit 9-vjeçar në Tiranë, ndjek me rigorozitet çdo ditë përgatitjen mësimore të fëmijëve. Ajo thotë se lexon me kujdes çdo rresht të shkruar në librat e fëmijëve dhe është shqetësuar shpesh kur ka hasur gabime.

“Kam hasur gabime në librin e gjuhës shqipe dhe në librin e historisë”, tha ajo.

Suela nuk është e vetme në këtë përvojë me tekstet mësimore të fëmijëve.

Rreth 30 nxënës, mësues dhe prindër të kontaktuar nga Media Amfora përmes një pyetësori “online” ndanë të njëjtin shqetësim, duke konfirmuar se kishin hasur gabime jo vetëm në librat e historisë por edhe në lëndë të tjera, shqetësim që konfirmohet edhe nga ekspertët e arsimit në vend.

Sipas Ligjit “Për sistemin arsimor parauniversitar në Republikën e Shqipërisë”, tekstet për përdorim nga nxënësit në shkollat e vendit mund të jenë deri në 3 versione për çdo lëndë, sipas (vitit) klasës përkatëse.

Për ekspertët, ky është një model evropian dhe përgjithësisht tekstet e lëndëve shkencore janë huazuar nga Britania e Madhe, por kritikat kryesore lidhen me përshtatjen sipas klasave, qartësinë e përmbajtjes dhe kapacitetin e të nxënit nga fëmijët, në raport me moshën e tyre.

“Problemi është tek hartimi i programit, shkalla e vështirësisë, përputhja me dijet që duhet të marrë një nxënës i një grupmoshe të caktuar”, tha pedagogu dhe eksperti i arsimit, Ndriçim Mehmeti.

Figurat politike në tekstet e historisë  

Sipas të dhënave zyrtare të Ministrisë së Arsimit dhe Sportit, në Shqipëri ka 1141 shkolla 9-vjeçare dhe 451 shkolla të mesme, pa përfshirë shkollat profesionale në varësi të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë.

Këtë vit arsimor në sistemin parauniversitar po mësojnë 416.057 nxënës, nga të cilët 366.004 që ndjekin arsimin publik dhe 50.053 që ndjekin arsimin privat. Tekstet që ata lexojnë janë të ndryshme, në varësi të zgjedhjeve që kanë bërë mësuesit.

Përmes platformës së Raportimit të Qytetarëve të Angazhuar, Media Amfora mblodhi dëshmi dhe fotografi të teksteve të historisë, që dëshmonin për vite të pasakta dhe përdorimin e termave të papërshtatshëm.

Gjithashtu, rreth 70% e mësuesve që morën pjesë thanë se kishin hasur të paktën një herë një version të historisë të ndryshëm nga shpjegimi i tyre.

Kostandin Luçi është mësues në ciklin e arsimit 9-vjeçar në Elbasan dhe solli me foto një tekst të lëndës së historisë, që rezultoi se paraqiste gabim vitin e udhëtimit të Bartolomeo Diazit rreth “Kepit të Shpresës së Mirë” (në Afrikën e Jugut), që i hapi rrugën më vonë zbulimit të Indisë nga Vasko de Gama.                                                                                                                    

“…tek foto e nisur, data e zbulimit është në vitin 1488 dhe jo 1485. Një shembull, pasi shembujt janë të shumtë,” tha Luçi.

Alesia Shuli, maturante nga qyteti i Durrësit thotë se në disa raste në botime të ndryshme për të njëjtën ngjarje ka hasur informacione kontradiktore.

“Ka pasur raste që në librat e historisë të ketë gabime dhe jemi këshilluar me prindërit dhe mësuesit për t’i rregulluar,” tha ajo për Amforën.

Eksperti i arsimit Ndriçim Mehmeti, tha se në tekstet e historisë mungojnë shumë tema që duheshin për të përmirësuar informacionet e nxënësve rreth atdheut. 

“Lënda e historisë duhet të pajisë nxënësit me ndjenjën e krenarisë kombëtare, të formimit të identitetit kombëtar e me radhë, por mungojnë shumë tema që duhet të ishin”, tha Mehmeti.

Mësuesit e përgjigjur përmes pyetësorëve dhe intervistave dëshmuan se megjithëse përpiqen që të zgjedhin tekstet më të mira, ende ka probleme për qasjen e informacioneve që ato kanë në raport me faktet historike.

“Qëndrimi që mbajnë autorët është i ndryshëm nga ai zyrtari, i Akademisë së Shkencave”, rrëfeu Enriketa Zeqo, mësuese historie prej shumë vitesh në qytetin e Beratit.

“Pra ka dy standarde në lidhje me figurat politike, historike si edhe ngjarjet shumë të rëndësishme të historisë. Ndryshe është historia zyrtare, ndryshe ajo në tekst”, shtoi Zeqo.

Ministria e Arsimit dhe Sportit në përgjigjen zyrtare për Amforën tregoi se tekstet shkollore në përgjithësi, përfshirë ato të historisë, janë hartuar dhe vlerësuar mbi bazën e “Standardeve për Tekstet Shkollore”, që janë miratuar nga ajo në vitin 2015.

Standardet sipas saj mbështeten në përcaktimet dhe në orientimet e paketës së re kurrikulare të arsimit parauniversitar dhe përpara se të miratohen tekstet shkollore vlerësohen nga “Komisioni i Vlerësimit të Teksteve Shkollore”.

“Tre alternativat fituese janë ato që marrin më shumë pikë në përfundim të procedurave të vlerësimit nga vlerësuesit. Tekstet shkollore kalojnë një vit prove në shkolla”, shpjegoi ministria.

“Pasi merren vërejtjet nga mësuesit, u jepen botuesve, të cilët janë të detyruar të reflektojnë çdo vërejtje e sugjerim dhe i paraqesin tekstet shkollore të përmirësuara”, shtoi përgjigja e ministrisë.

Por mësuesit dëshmuan se edhe pse kanë gjithë vitin në dispozicion që në bibliotekën e shkollës të shfletojnë tekstet nga çdo shtëpi botuese, për të kuptuar diferencat midis tyre, se cili mund të jetë më i kuptueshëm për nxënësit, ky proces kryesisht nuk realizohet në mënyrë profesionale.

“Mësuesit e përzgjedhin tekstin brenda ditës, disa edhe për faktin se janë ambientuar me tekstin e ‘x’ shtëpie botuese, janë në vazhdimësi, e shumë arsye të tjera, përfshirë këtu në disa raste edhe ndërhyrjet. Nuk dominojnë, por raste ka,” shpjegoi mësuesja nga Berati, Enriketa Zeqo.

Mësuesit, prindërit dhe nxënësit pohuan se disa periudha të historisë kanë nevojë për trajtim më të plotë. Shumica e të pyeturve për kategorinë nxënës përzgjodhën “periudhën e komunizmit” me 37.5%, shumica e të pyeturve për kategorinë mësues u përgjigjën për “periudhën e pas vitit 1990”, me 38.5%.

“Ka një vakum të thellë të njohjes së të rinjve me periudhën e diktaturës,” komentoi eksperti i arsimit, Ndriçim Mehmeti.

Të njëjtën qasje me mësuesit për periudhën që do trajtuar më plotësisht kishin edhe prindërit, që kryesisht përzgjodhën “periudhën e pas vitit 1990”, me 55.6%.

Po ashtu në përgjigjet për Amforën të gjithë evidentuan nevojën për trajtimin më të plotë të figurave që lidhen me periudhën e Rilindjes Kombëtare, të mbretërisë, komunizmit, të pas vitit 1990 dhe për vetë figurën e Skënderbeut.

“Në program për vitet 1920-1924, mes të tjerash shpjegon arsyet që shkaktuan acarimin e jetës politike në Shqipëri, të cilat kulmuan me Lëvizjen e Qershorit të vitit 1924, gjykon mbi arsyet e dështimit të Lëvizjes së Qershorit të vitit 1924”, evidentoi Mehmeti.

“Përmbysja e një qeverie me armë quhet grusht shteti. Çfarë kuptmi ka Lëvizja e Qershorit, për më tepër që qeveria e Nolit nuk u njoh prej asnjë shteti, përvreç Rusisë sovjetike, qeverinë e së cilës nuk e njihte asnjë vend evropian, si një qeveri të ardhur me dhunë dhe me forcën e armëve”, shtoi ai për shpjegimet e paplota në tekstet e historisë.

Megjithatë Ministria e Arsimit në përgjigjen e saj u shpreh se nuk kishte pasur ankesa për tekste të caktuara të lëndës së historisë.

Trajtimi i periudhave historike, si ajo e pushtimit osman ka qenë një temë e nxehtë në debatin publik në vend dhe bashkëpunimi me autoritetet turke për përmbajtjen e teksteve shkollore ka ngjallur shqetësime.

Më herët Këshilli i Ministrave të Shqipërisë dhe qeveria turke nënshkruan një marrëveshje për bashkëpunimin në fushën e arsimit, që përfshin ndër të tjera shkëmbimin e përvojave midis dy vendeve për përmirësimin e materialeve arsimore, një kërkesë e hershme kjo e qeverisë së Turqisë, sidomos për trajtimin e pushtimit osman në tekstet shkollore.

Ministria e Arsimit sqaroi se kjo marrëveshje parashikon rritjen e  bashkëpunimit  midis institucioneve të të dyja vendeve në fushën e arsimit, mbi bazën e barazisë dhe respektit reciprok, por pa dhënë detaje konkrete për mënyrën se si po realizohet ajo.

“Marrëveshja është ratifikuar nga pala turke më datë 6 maj 2022. Nga kjo datë kjo marrëveshje po zbatohet nga dy vendet sipas detyrave të përcaktuara në të”, shpjegoi shkurtimisht Ministria e Arsimit.

Nga historia tek shkenca, tekstet shkollore ngjallin pakënaqësi

Suela Koçibellinj rrëfeu se si kontrollon me kujdes edhe përmbajtjen e lëndëve shkencore të fëmijëve të saj në ciklin 9-vjeçar, pasi më herët ka hasur gabime në tekstin e matematikës.

“Ato mikesha që kam unë, fëmijët deri në moshën 14 vjeçare e di që mundohen që t’i kontrollojnë librat, sigurisht që janë edhe persona të mirëshkolluar vetë”, rrëfeu Suela për sfidën me të cilën po përballen prindërit shqiptarë.

66.7% e prindërve të pyetur konfirmuan për Amforën se kanë pasur raste kur kur një periudhë historike apo figura të caktuara në tekstet shkollore të fëmijëve janë bërë objekt diskutimi në familje.

Ndërsa vetë nxënësit pohuan se problemet hasen në tekstet e të dyja cikleve, 9-veçar dhe të mesëm.

“Ajo që përbën problem është në tekstet e matematikës, që është përkthyer keq dhe nxënësit nuk arrijnë t’i kuptojnë për t’i zgjidhur”, rrëfeu maturantja nga Durrësi, Alesia Shuli.

“Në gjuhë-letërsi ka gabime të tilla si gërma apo dy fjalë të ngjitura bashkë, lidhëzat dhe përdorimi i fjalëve të huaja që mund të përshtateshin edhe me gjuhën shqipe”, shtoi gjimnazistja.

“Ajo që më kujtohet është shembulli që në librin e klasës së katërt të letërsisë është një pjesë ku përmendet fakti që i thonë fjalitë që mos qaj se nuk qajnë djemtë”, kujtoi Suela Koçibellinj.

“…për time bijë kjo ishte paksa problem, pyeste përse nuk duhet të qajnë djemtë mami sepse janë njerëz. Pra, janë disa lloj klishesh që përmenden në libra…”, shtoi Suela për përjetimin e vajzës së saj.

Përveç pasaktësive në lëndët shkencore apo stereotipeve që paraqiten në lëndë të tjera, njohësit e arsimit vlerësojnë se konceptet që paraqiten duhet të jenë në raport të drejtë me moshën e fëmijëve që i lexojnë dhe mësojnë ato.

“Gjejmë raste që nxënësi në moshë shumë të hershme duhet të mësojë për dializën, ç’ka ai nuk e percepton dot”, përfundoi komentin e tij eksperti i arsimit, Ndriçim Mehmeti.

Ministria e Arsimit u përgjigj se në nëntor të vitit 2021 bazuar mbi disa shkresa dhe urdhëra ka realizuar procesin e rishikimit të teksteve shkollore në arsimin parauniversitar, me qëllim pajisjen e nxënësve me tekste shkollore më cilësore.

“Pjesë e këtij procesi kanë qenë dhe të gjitha tekstet e historisë për klasat 4-12, gjithsej 27 tekste shkollore”, shtoi Ministria e Arsimit dhe Sportit.