Heshtja: Vendi i fjalës

Më pëlqen të imagjinoj se dikur, diku, në errësirën e largët të kohërave, një njeri i heshtur, me shumë mundësi një Homo erectus, përballë një qielli plot yje duhet t’i ketë dhënë jetë habisë. Ishte shkëndija e cila ndezi flakën e dijes. Ishte dera e hapur e shpirtit të njeriut që e ftonte natyrën dhe Zotin t’i zbuloheshin. Po, në fillim ishte Fjala dhe “Fjala ishte me Perëndinë dhe Fjala ishte Perëndi”, por që të dëgjohej, asaj Fjale i duhej një shpirt i heshtur, i habitur dhe guximtar. Jo rastësisht, gnostikët e parë besonin se dy rrezatimet e para të Hyjit të Gjithëpushtetshëm ishin Fjala dhe Heshtja. Heshtja kishte iniciuar kështu Homo erectus-in në një krijesë të re… Homo sapiens!

Më pas ndodhi që njeriu bashkëkohor, ngadalë, e përjashtoi Heshtjen nga jeta e tij. Ajo e vendoste atë përballë boshllëkut ekzistencial, pakuptueshmërisë së jetës, frikërave që qëndrojnë në hijet e shpirtit, gati për t’u shfaqur sapo fiken dritat e prozhektorëve. Për kë jeton në periferitë e asgjësë, heshtja është shenja llahtarisëse e boshllëkut. E për këtë, bota moderne ka shkruar receta teknologjike të mbushura me zhurmën e rrjeteve sociale, pub-eve dhe diskotekave, me muzikën që mbysin heshtjen e natës, medias që nuk të lë kohë të tresësh asgjë sepse është gati të të ushqejë pa pushim, apo industrinë kinematografike që është gati të të fusë në një realitet virtual gjithmonë e më larg vetes dhe botës.

“Njeriu i heshtur sot është vetëm një njeri i tepërt. Ata që flasin kanë rëndësi dhe vlerë, ndërsa ata që heshtin nuk merren në konsideratë” – shkruan Robert Sarah.

Njeriu është e vetmja qenie e cila bën zhurmë për të mbuluar heshtjen. Duket gati-gati sikur e kemi ndaluar atë të jetë pjesë e jetës sonë në një proces pothuajse të pakthyeshëm të vetëasgjësimit. Në natyrë, zhurma është e barabartë me vdekjen.

Të gjitha Shkrimet e Shenjta na mësojnë ndërkohë se Dija e përjetshme, për të cilën popujt, rapsodët dhe profetët e lashtë këmbëngulin se ishte e zbuluar nga hyjnitë, do të ishte krejt e pamundur nëse ata nuk do të kishin heshtur për të dëgjuar. “Hesht e dëgjo o Izrael” – ishte urdhri i Moisiut kur shpalli Izraelin popull të Zotit të Gjithëpushtetshëm. Konteksti në të cilin u dha ky mesazh ishte akoma edhe më interesant. Në fakt, izraelitët në atë moment ndodheshin në shkretëtirë. Një tokë e thatë, e ashpër, e nxehtë, por mbi të gjitha e heshtur, e cila ishte pothuajse e papajtueshme me jetën. Dhe pavarësisht kësaj, çuditërisht ata e quanin atë, në gjuhën e tyre, “midbar”, e cila fjalë për fjalë, në rrënjë (nga “dabar”), do të thotë “fjalë”. Shkretëtira ishte pra “vendi i fjalës”, vendi ku Izraeli duhet të dëgjonte fjalën e Zotit, të shihte lavdinë e Tij (Eksodi 16:10). Heshtja e shkretëtirës ishte rrugëkalimi për në Tokën e Premtuar.

Moisiu, i cili shkroi librin e famshëm të Jobit dhe risolli me besnikëri dialogun mes këtij të fundit dhe Hyjit të Gjithëpushtetshëm, na tregon se si Jobi, i shkatërruar nga mundimet fizike dhe shpirtërore, i kërkonte Zotit arsyen e kësaj vuajtjeje kaq të madhe. Ai nuk kishte bërë asgjë të keqe përveçse ishte treguar plotësisht besnik. Atëherë përse ky mundim? “Ki kujdes, Job, dëgjomë; rri në heshtje dhe unë do të flas […] Hesht dhe unë do të të mësoj diturinë” (Jobi 33:31, 33b) – ishte përgjigjja e Zotit.

Moisiu, i rritur në oborrin e Faraonit dhe i edukuar nga priftërinjtë egjiptas, duhej ta njihte mirë heshtjen. Ishin në fakt egjiptianët që duhet të kenë ndërtuar të parët një teofani të bazuar mbi heshtjen. Në një lutje egjiptiane, bashkëkohore me Moisiun, lexojmë: “Në të vërtetë ti nuk e njeh urtësinë e Zotit; kështu që nuk mund të kesh asnjë siguri për të nesërmen. Në heshtje vëre veten në duart e Zotit” (Urtësia e Amenemopet 12:5). Hermes Trismegistus, një figurë legjendare e Egjiptit në periudhën helene, që në vargun e parë të veprës (lat. Corpus Hermeticum) së tij shkruan se “përmbajtja e shqisave” (Pimandri 1:1) i hap rrugën “Zotit të përsosur dhe të padukshëm, të cilit mund t’i flasim vetëm në heshtje” – (po ai tek Ogdoade 56:12, teksti kopt).

Duket sikur për të gjitha besimet e lashta heshtja ishte parakushti i ndriçimit, ajo gjendje pa të cilën jo vetëm nuk mund të fillohej asnjë rrugëtim shpirtëror apo intelektual, por madje asnjë lloj inicimi. E njëjta heshtje e cila i kërkohej të gjitha shoqërive iniciatike, më e famshmja dhe e njohura prej të cilave ishte me siguri ajo pitagoriane. Më shumë një sekt sesa një shkollë, pitagorizmi lindi në Krotone aty nga gjysma e dytë e shekullit VI p.e.s. Themeluesi i saj, Pitagora, për 35 vite kishte udhëtuar nga Siria në Egjipt, në Babiloni dhe ishte iniciuar në të gjitha misteret e botës së lashtë. Kishte mbledhur çdo praktikë iniciatike dhe me to kishte formuar shkollën e tij. Që në dekadat e para ai arriti të kishte më shumë se 2000 ndjekës, të cilët i ndante në 4 grada. Tri gradat e para (postulati, nxënësi I dhe nxënësi II) duhej të qëndronin në heshtjen më absolute. Qoftë edhe një psherëtimë e tyre i përjashtonte nga shkolla. Vetëm në gradën e katërt, e cila arrihej pas një periudhe minimale prej 5 vitesh, pitagoriani merrte statusin e “esoteristit” dhe mund të fliste brenda tendës ku qëndronte Pitagora (nga ku vjen fjala “esōteros”, pra “brenda”) duke e parë mësuesin e tij në sy.

Siç na shpjegon Jambikli, esoterizmi pitagorian nuk kishte të bënte me diçka të fshehtë, por me diçka “të brendshme” e cila i ishte mbuluar profanit dhe nxënësit në gradat e para. Zbulimi i këtij misteri vinte vetëm pasi i kishte dëgjuar në heshtje dhe kishte dhënë prova se kishte arritur të përvetësonte zbulesën. Edhe tradita lindore e budizmit – ndoshta bashkëkohës me Pitagorën – i jep një vend të veçantë heshtjes. “Heshtja nuk është bosh, ajo është plot me përgjigje” – citohet shpesh të ketë thënë Buda.

Me kalimin e shekujve shkolla helenistike e Aleksandrisë i dha një peshë edhe më të madhe heshtjes, e cila tashmë kishte një funksion pedagogjik të mirëpërcaktuar në të gjitha shkollat filozofike. Një funksion që më pas u amplifikua edhe më shumë nga Krishterimi, i cili e mori dhe e ngriti në nivelin e doktrinës. Në fakt, për krishterimin jeta e fshehtë e Jezusit, pra ajo pjesë e jetës së tij e pa treguar nga Ungjijtë, ka si qëllim të na mësojë vlerën e heshtjes (Katek. nr. 533). Vetë adhurimi, kjo dispozitë themelore e çdo besimtari, ka si element themelor dhe fillestar heshtjen përpara madhështisë së Zotit (Katek. nr. 2628). Në fund, “Lutja kontemplative është heshtje, simbol i jetës së ardhshme” (Katek. nr. 2717). Në shekullin IV e. s. ati themelues i filozofisë kristiane, Shën Agostini, do të shkruante se, “Për të parë Zotin është e domosdoshme heshtja”. Si rrallë herë, në këtë pikë edhe neoplatonikët ishin dakord me krishterimin. “Sofia noepa en sige”, pra “brenda heshtjes ndodhet urtësia” – shkruan Jambikli. Në të njëjtën linjë duket se është edhe tradita myslimane e sufizmit, e cila përmes Rumit shkruan se, “Heshtja është gjuha e Zotit”.

Heshtja pra i jep njeriut një sy penetrues, përmes të cilit ai mund të shohë përtej skenës që na ofron bota e dukshme dhe një zemër të ngrohtë përmes të cilës mund të shohim dhe të kuptojmë të padukshmen. Heshtja i mëson njeriut se boshllëku nuk ekziston, se ai është spektator i shfaqjes madhështore që luan Universi dhe se asgjëja e errët është mundur përfundimisht nga Fjala që është vetëm Dritë. Heshtja pra e vë njeriun në kontakt me Fjalën, pra me Zotin dhe përmes tij me çdo gjë tjetër, përfshi edhe vetveten.