A ka socializëm të djathtë? Një artikull i “The Atlantic” më surprizoi…

Një artikull i fundit që lexova në prestigjiozen “The Atlantic” titullohej (e perifrazuar në shqip): “Socializmi i djathtë i Trump-it”. Ky artikull u shkrua si pasojë e një vendimi të papritur nga administrata Trump, e cila lajmëroi se qeveria federale amerikane do të blinte 10% të aksioneve të gjigandit të gjysmëpërçuesve Intel, si pasojë e shqetësimeve për sigurinë kombëtare. Vlen të thuhet se oferta globale e gjysmëpërçuesve dhe çipave është e rëndësishme, duke ditur që 80% e tyre prodhohen në Republikën e Kinës, alias Tajvani dhe ambiciet e Republikës Popullore të Kinës, alias Kina Komuniste, për të pushtuar Tajvanin mund t’i vënë telefonat, frigoriferët dhe makinat në dorën e komunistëve kinezë. Prandaj përfshirja e shtetit amerikan në këtë marrëveshje nuk bëhet pa qëllim.

Në pamje të parë, terminologjia “socializëm i djathtë” është paradoksale dhe oksimoronike, duke ditur që i lexuar nga studiues të politikës gjatë shekujve dhe i teorizuar nga figura si Marksi, Engelsi, Trotski, Lenini dhe të tjerë, socializmi është përkufizuar si ideologji e majtë. Kjo sepse nga shekulli i 19-të e deri në vitet e fundit, e majta dhe e djathta janë përkufizuar në bazë të teorive dhe ideve mbi raportet socio-ekonomike. Rrjedhimisht, e majta si shtetiste, duke huazuar idetë e Marksit por edhe të Keynesit, ka qenë dhe mbetet e bindjes se shoqëria fiton kur kapitalin e shpërndan dhe rishpërndan shteti. Ndërkaq, e djathta liberale, e mbështetur mbi idetë e liberalizmit klasik të Smithit, Friedmanit, Millit dhe Sowellit, ka qenë dhe mbetet e bindjes se kapitali në shoqëri alokohet më mirë nga tregu. Kuptohet që mbi këto dy supozime mund të ngrihen shumë pyetje, një prej të cilave do duhej të ishte: “Çfarë do të thotë alokim i mirë i kapitalit në shoqëri?” Më imtësisht, cili është kuptimi i fjalës “i mirë” në pyetjen e mësipërme? Dhe pyetja më e rëndësishme: “A përkufizohet sot më ideologjia nga tezat ekonomike? Pra a është e majta sot shtetiste dhe e djathta liberale?”. Ekosistemi politik në Amerikë por edhe artikulli i “The Atlantic” na thotë që jo.

Sigurisht që nuk bie dakord me idenë se Trump është socialist, pavarësisht flirteve të Trump me politikat kejnziane dhe intervencioniste. Pavarësisht mbi-përdorimin e termit “socialist” apo “marksist”, socializmi sot është ideologji e vdekur. Gjithashtu duhet thënë që Kejnsianizmi, proteksionizmi dhe intervencionizmi nuk janë socializëm e nuk janë as variante të socializmit. Si ideologji, socializmi përkufizohet nga kontrolli i mjeteve të prodhimit nga punëtorët, e cila në vendet me diktaturë proletariati, si Kuba, Venezuela apo Koreja e Veriut sot, por edhe Shqipëria dikur, u manifestua me kontrollin e mjeteve të prodhimit nga shteti. Rrjedhimisht, tarifat mbi produktet e huaja apo vendimi më i fundit i administratës amerikane për ta bërë shtetin amerikan aksioner 10% të gjigandit të gjysmëpërçuesve Intel, nuk mund të konsiderohen socializëm sepse nuk paraqesin një plan të koordinuar të qeverisë federale amerikane për të marrë nën kontroll mjetet e prodhimit. Rrjedhimisht, Trump nuk është socialist, por përfaqëson një lloj tjetër të djathtë. Një e djathtë që e ka hedhur neoliberalizmin oligarkik të Bushit dhe Reaganit në plehra dhe ka përqafuar sigurimin social, shtetin me rol rregullator në ekonomi, kapitalizmin kombëtar të bazuar tek tarifat mbi produktet e huaja, si edhe mbrojtjen e klasës së bardhë punëtore, e cila është shtrydhur ekonomikisht e kulturalisht nga korporatizmi dhe postmodernizmi. Konservatorët e nacionalistët e kuptojnë sot se tregu nuk është e nuk mund të jetë besim fetar; Tregu prodhon të mira e mirëqenie, por shteti ekziston për t’u marrë me problemet dhe perversitetet e tregut. Nëse ndiqet vetëm pjesa e parë e kësaj aksiome dhe neglizhohet e dyta, kombi e shoqëria vuajnë. Të djathtët e kuptojnë këtë.

Artikulli i “The Atlantic” vijon duke i krahasuar politikat e Trump me ato të presidentëve progresistë si Franklin Roosevelt dhe Theodore Roosevelt. Ngjashmëria në fakt është e madhe, duke ditur që edhe pse nga parti të ndryshme, Franklin Roosevelt nga Partia Demokrate ose Theodore Roosevelt, e Trump nga Partia Republikane, kanë zgjeruar shtetin në shkallë të paprecedentë për kohërat e tyre. Konservatori progresist Theodore Roosevelt u bë pionieri i veprimtarisë anti-monopol në fillim shekullin XX, me ligjet e famshme anti-trust. Mbrojtja e konsumatorit nga spekulantët e bankave tregtare dhe mbrojtja e punëtorit nga kushtet jo të mira të punës në miniera u kthyen në prioritete politikash në një kohë kur zërat libertarianë të kohës kërkonin vijimin e stagnimit të standardit të jetesës në emër të “tregut të lirë”. Theodore Roosevelt ishte republikan dhe në atë kohë republikanët ishin, siç edhe janë sot, partia e të djathtëve në SHBA. E sqaroj këtë sepse konsensusi i studiuesve të politikës në Amerikë është se shkëmbimi ideologjik midis demokratëve e republikanëve, pra periudha kur demokratët u bënë të majtë nga të djathtë, e kur e anasjella ndodhi me republikanët, ishin vitet ’50, por në fakt kjo ndodhi pas luftës civile. Pra në vitet 1900, kur Theodore Roosevelti ishte president, republikanët ishin konservatorë por konservatorë-progresistë, pra të djathtë në mbrojtjen e familjes dhe mbrojtjen kombëtare, por me bindje më të majta në sferën ekonomike. Lëvizjet “Amerika e Para” (“America First”) dhe “Bëje SHBA-në të Madhe Sërish” (“Make America Great Again”) janë në vetvete kombëtariste dhe siç e kam shpjeguar edhe në një artikull të mëparshëm, kombëtarizmi apo ajo që rëndom quhet “nacionalizëm” dhe i ashtuquajturi “treg i lirë” nuk funksionojnë dot në unison. E për hir të së vërtetës, e djathta amerikane, me përjashtim të Reaganit, ka ndjekur gjithmonë linjën ekonomike intervencioniste. Mjafton të shohësh taksat 90% mbi të pasurit në kohën e presidentit Eisenhower, krijimin e Agjencisë për Mbrojtjen e Mjedisit (EPA) në kohën e presidentit Nixon apo edhe krijimin e Departamentit për Mbrojtjen e Atdheut (DHS) pas sulmeve terroriste të 11 Shtatorit në kohën e presidentit Bush. Pra lëvizjet e Trump për të zmadhuar e forcuar shtetin si mjet për të nxjerrë propagandën “woke” jashtë shkollave apo për të ulur fuqinë e oligarkisë mbi shoqërinë amerikane nuk janë të paprecedentë. Madje janë “status quo”-ja politike e së djathtës.

Deri vonë, e djathta kryesisht në SHBA, por edhe pjesërisht në Evropë, e ka barazuar ideologjinë konservatore me dogmat libertariane. Të ishe i djathtë deri vonë, të fuste në një thes me korporatistët e tregtarët e lirë, që nëse lexojmë mësimet e konservatorëve si Burke, Oakeshott, Goldwater e Scruton, as nuk kanë lidhje me të djathtën, konservatorizmin apo kombëtarizmin. Sot e djathta në SHBA përfaqësohet nga ish-demokrati katolik Steve Bannon, i cili në një intervistë për prestigjiozen “The Financial Times”, kritikoi oligarkinë amerikane, vjedhjen e punëve të amerikanëve për shkak të emigracionit të nxitur nga dëshira e kapitalistëve për ulje kostosh prodhimi dhe kërkoi taksa më të larta për të pasurit, të paktën 40%. Vlen të thuhet se nga partia e elitave bankare, republikanët janë bërë partia e klasës punëtore konservatore, një ndërrim korsie ideologjik që në fakt është vënë re edhe në vende evropiane, ku partia Fidesz e kryeministrit Orbán po mbështet fuqimisht politikat sociale “carefare”, pro-krijimit të familjeve, që sigurisht bien ndesh me mësimet e “skifterëve fiskalë” që besojnë te balancimi i buxheteve, e ulja e shpenzimeve qeveritare. Sigurisht që këto politika nuk i bëjnë Trump e Orbán socialistë apo të majtë, por politikanë me mend në kokë.

Socializëm të djathtë nuk ka. Por siç të majtët po kuptojnë se politika identitare po i shkatërron e po i humbet zgjedhje në çdo vend, të djathtët po kuptojnë se liria, familja e kombi nuk mbrohen me pabarazi të lartë, polarizim apo mosmbrojtje të konsumatorit e punëtorit në emër të “tregut të lirë”. E jo më kot po mbështesin një tjetër lloj kapitalizmi. Atë që të tjerë, por edhe unë, e kemi quajtur kapitalizëm kombëtar apo nacional-kapitalizëm. Nacional-kapitalizmi është e ardhmja…