Kur frika vjen nga ekrani, iluzioni i Inteligjencës Artificiale zëvendëson realitetin

Alma, nënë e re e një vajze në kopsht në grupin parashkollor, nuk e kishte menduar kurrë se një video e rastësishme në rrjetet sociale – ku një gjarpër del nga tualeti – do të mjaftonte për t’i krijuar fëmijës së saj një frikë reale që e përndoqi për ditë të tëra. 

“Ishte një moment nga një pasdite e zakonshme”, tregoi Alma. “Përpiqem të mos e  lë vajzën gjatë me telefon, zakonisht vetëm një orë, por atë ditë, mes videove që po shihte, në një prej tyre u shfaq një gjarpër që dilte nga tualeti. Në fillim mendova se do e harronte, por më vonë nuk donte më të hynte në banjë. U tremb aq shumë sa edhe natën më pyeste nëse gjarpri mund të dilte vërtetë”, tha 32 vjeçarja për Median Amfora, duke dashur të ruante anonimatin për shkak të dhënies së detajeve mbi përjetimet e fëmijës.

Videoja që pa vajza e Almës rezultoi se nuk ishte reale, por e krijuar përmes Inteligjencës Artificiale (AI), me elemente vizuale të gjeneruara që imitojnë realitetin në mënyrë shumë të detajuar, duke nisur nga drita e banjës deri te lëvizjet e gjarprit. 

Videoja u shfaq për herë të parë në rrjetet sociale në fillim të vitit 2024 dhe u përhap me shpejtësi në platforma si “TikTok”  dhe “YouTube”, tek kategoria “Shorts”,  ku edhe mori miliona shikime në pak ditë. 

Pamjet dukshëm janë krijuar për efekt tronditës dhe shpërndahen nga algoritmet sepse nxisin klikime dhe reagime. Por përtej “pëlqimeve”, për shumë fëmijë këto video kanë prodhuar frikë të vërtetë, mishëruar në reagime emocionale që shkojnë përtej ekranit.

Kjo video është vetëm një ndër qindra të tjera që qarkullojnë çdo javë në rrjetet sociale, të krijuara nga Inteligjenca Artificiale për të gjeneruar reagime të menjëhershme, duke ngjallur frikë, habi apo adhurim. 

Ato shfrytëzojnë mekanizmat e algoritmeve që shpërblejnë përmbajtjen që ngjall emocione të forta, pa marrë parasysh nëse ajo është e vërtetë apo e rreme. Brenda pak sekondash, përdoruesit përballen me pamje që përzihen me realitetin, duke e bërë gjithnjë e më të vështirë dallimin mes faktit dhe iluzionit. 

Për shumë përdorues, këto video janë të lehta për t’u dalluar si të rreme dhe kalohen pa vëmendje, por për fëmijët, adoleshentët dhe të moshuarit, iluzioni digjital mund të kthehet në burim ankthi dhe pasigurie të vërtetë.

Në terren, ndikimi i këtij fenomeni vërehet qartë tek grupet që kanë më pak akses në edukimin mediatik dhe informacionet e verifikuara. Organizatat që punojnë pranë komuniteteve lokale raportojnë se dezinformimi apo manipulimi vizual nuk ndikon vetëm tek fëmijët dhe të moshuarit, por po përhapet gjithnjë e më shumë tek të rinjtë, sidomos në zonat rurale. 

“E kam hasur edhe unë problematikën e videove të bëra me AI dhe e kam vënë re tek të rinjtë në zonat periferike që frymëzohen nga këto video. I marrin të mirëqena, nuk thellohen shumë për të bërë një analizë, për të parë sesi janë këto video dhe ndikohen prej tyre”, shpjegoi Suela Koçibellinj, eksperte komunikimi. 

Kur realiteti dhe trillimi përzihen në ekran

Ndikimi i videove të krijuara nga Inteligjenca Artificiale po vërehet gjithnjë e më shumë edhe tek adoleshentët. Për ta, kufiri mes trillimit dhe realitetit virtual shpesh zbehet, pasi përmbajtja digjitale u shfaqet si e vërtetë, pa asnjë filtër shpjegues apo edukim vizual që t’i ndihmojë të analizojnë atë që shohin.

“Edhe të rinjtë vetë nuk reflektojnë, por i marrin të mirëqena, për shembull transformimet e makinave, forcat e mbinatyrshme që shfaqen në to dhe adoleshentët e fëmijët mendojnë se këto gjëra janë të vërteta dhe patjetër që i ndikojnë në zhvillimin e tyre psikoemocional”, tha Koçibellinj. 

Nëse tek të rinjtë ndikimi i videove të krijuara nga Inteligjenca Artificiale lidhet me mungesën e reflektimit kritik, tek fëmijët pasojat janë shumë më të thella dhe direkte, pasi reagimi i tyre është emocional dhe i menjëhershëm, jo racional. 

“Pasojat përfshijnë aktivizimin e frikave natyrore si frika nga errësira, kafshët apo ambientet e mbyllura, probleme me gjumin, si makthe apo zgjime me ankth, rritje të ndjenjës së pasigurisë dhe shmangie të ambienteve që lidhen me përmbajtjen e frikshme, ankth të shtuar dhe nevojë për mbrojtje të vazhdueshme nga prindërit, si edhe formim të besimeve të rreme që e bëjnë të vështirë dallimin mes reales dhe trillimit”, shpjegoi Migena Bakiaj, psikologe klinike.

Nga videot ku një gjarpër del nga tualeti, tek ato ku një bebe katër muajshe flet, apo ku makinat marrin superfuqi dhe transformohen, manipulimi vizual po shtrihet si një formë e re ndikimi emocional dhe kulturor. 

Këto përmbajtje nuk prodhojnë vetëm kureshtje apo habi, ato po krijojnë një perceptim të shtrembëruar të realitetit, ku truri ynë përjeton si të vërtetë atë që është plotësisht e fabrikuar. Në këtë mënyrë e gjithë shoqëria preket, nga fëmijët që tremben, te të rinjtë që frymëzohen pa reflektim, deri tek të moshuarit që i besojnë si fakte ato çfarë shohim. 

“Në tërësi kemi një nivel të papërgatitur të shoqërisë për t’i kuptuar këto video”, tha Suela Koçibellinj.

Kjo papërgatitje nuk kufizohet vetëm tek të rinjtë apo fëmijët. Personat e moshuar janë në kushtet që jetojnë vetëm janë shumë të prekshëm, pasi shpesh përballen me video që shfaqin skena të frikshme, si tërmete, përmbytje apo kafshë që hyjnë në shtëpi, duke u shkaktuar stres dhe ndjenjë pasigurie edhe në jetën e përditshme.  

“Ekspozimi i vazhdueshëm ndaj videove të tilla ndikon ndjeshëm tek të moshuarit” – shpjegoi psikologia klinike, Migena Bakiaj – “Shfaqen rritje e ankthit, mendime të frikshme, si “po sikur të ndodhë edhe te ne”, probleme me gjumin apo me tensionin dhe shpesh humbje e dallimit mes reales dhe trillimit, që sjell pasiguri dhe mosbesim ndaj njerëzve përreth”, shtoi ajo. 

Nga kërkimet e hapura të realizuara nga Media Amfora në platformat “TikTok”, “YouTube” dhe “Facebook”, rezulton se videot e krijuara nga Inteligjenca Artificiale me përmbajtje të frikshme apo të pamundura, në realitet qarkullojnë gjerësisht në hapësirën digjitale shqiptare. Këto materiale shfaqen kryesisht në faqe argëtuese dhe në llogaritë që përdorin hashtagje si “#mister, #AI apo #historirealiste”, duke arritur mijëra shikime dhe ndërveprime në pak orë. 

Sipas ekspertëve të komunikimit,  problematika e dezinformimit përmes videove të krijuara nga AI kërkon ndërhyrje të menjëhershme në nivel institucional. 

“Ne nuk mund t’i lëmë teknologjitë të bëjnë ‘zotin e shtëpisë sonë’”,  theksoi Koçibellinj, duke shtuar, “Duhet që shteti shqiptar të krijojë rregulla të qarta për përdorimin e AI-së, të monitorojë përmbajtjet që qarkullojnë në rrjete sociale dhe të hartojë plane strategjike për mbrojtjen e qytetarëve”. 

Aktualisht, Inteligjenca Artificiale nuk është as e parashikuar dhe as e monitoruar në mënyrë të qëndrueshme, çka e lejon të ndikojë lirisht në jetën digjitale. 

“Kjo është një detyrë e qeverisjes, e ligjbërësve dhe e çdo institucioni që ka përgjegjësi për shëndetin dhe mirëqenien publike”, përfundoi ajo për Median Amfora.

Ndërsa psikologia klinike Migena Bakiaj nënvizoi nevojën që mbrojtja të nisi nga vetë familja dhe komuniteti. 

“Për grupet më të ndjeshme ndaj këtij fenomeni kërkohet edukim vizual dhe emocional i vazhdueshëm”, shpjegoi ajo

“Prindërit duhet tu shpjegojnë fëmijëve në kohë reale se këto pamje janë të krijuara nga kompjuteri, ndërsa kujdestarët e të moshuarve t’i ndihmojnë ata të kuptojnë burimet e informacionit dhe të reduktojnë ekspozimin ndaj përmbajtjeve që u shkaktojnë stres”, përfundoi Bakiaj. 

Në një kohë kur teknologjia po e tejkalon ritmin e kuptimit njerëzor, manipulimi dhe dezinformimi vizual po sfidon aftësinë për të dalluar të vërtetën nga trillimi.