Çmimi i neoliberalizmit: Oxfam mbi pabarazinë ekonomike në SHBA

Gjetjet e raportit

Organizata globale Oxfam, e cila studion e raporton mbi pabarazinë ekonomike në SHBA dhe botë, ka publikuar raportin më të fundit të saj. Raporti evidenton se pabarazia është zgjedhje, jo pasojë, dhe se ajo mund të ulet nëse ekziston vullneti politik dhe shoqëror. Që nga revolucioni neoliberal i Presidentit Reagan, mirëqenia e ekonomisë amerikane është matur nga norma e fitimit të aksionerëve të kompanive që tregtohen në bursa. Kjo, sipas raportit, duhet të zëvendësohet me uljen e polarizimit, fuqizimin e shtresës së mesme dhe demokratizimin.Për arritjen e këtyre qëllimeve, Oxfam ka parashtruar katër prioritete politikash: ribalancimin e fuqisë, drejtësi fiskale, ringritjen e rrjeteve të sigurisë shoqërore dhe mbështetje ndaj të drejtave të punëtorëve.

Shifrat flasin për një rritje të frikshme të pabarazisë në SHBA gjatë viteve 1989–2022. Pasuria e 1% të familjeve më të pasura është rritur 101 herë më shumë sesa ajo e shtresës së mesme dhe 987 herë më shumë sesa ajo e 80% të familjeve të tjera. Ndërkohë, 0.1% e individëve kontrollojnë 12.6% të aseteve dhe 24% të tregut të aksioneve, ndërsa gjysma e amerikanëve zotërojnë vetëm 1.1% të tregut. Raporti e lidh këtë pabarazi me fenomene si numri i të pastrehëve, pasiguria ushqimore, varfëria relative, pamundësia për të paguar qeranë, kartat e kreditit dhe mungesa e sigurimeve shëndetësore.

Indeksi Gini tregon se pabarazia në SHBA është rritur me 21% në periudhën 1980–2022. Oxfam e krahason këtë me “Epokën e Artë” (1870–1900), e njohur për zgjerimin industrial por edhe për thellimin e hendekut të pasurisë.

Politikat neoliberale cilësohen si shkaktarët kryesorë të kësaj pabarazie, përmes asaj që autorët e raportit e quajnë “Marshimi drejt oligarkisë”. Fuqia monopoliste e korporatave u ka dhënë mundësinë të ndikojnë drejtpërdrejt në politikëbërje, duke lobuar për ulje taksash, goditje të sindikatave, shfuqizim të pagës minimale dhe dobësim të të drejtave të punës. Oxfam thekson rëndësinë e politikave antimonopol dhe pro shtresës së mesme për të ndalur ndikimin e kapitalit të madh mbi politikën dhe për të mbrojtur demokracinë. Presidenti Theodore Roosevelt paralajmëronte dikur për nevojën e kufizimit të ndikimit të “një klase të vogël burrash jashtëzakonisht të pasur dhe ekonomikisht të fuqishëm, qëllimi i të cilëve është të rrisin pasurinë e tyre.”

Realiteti shqiptar

Raporti i Oxfam gjen jehonë edhe në realitetin shqiptar. Sot më shumë se kurrë, oligarkët kanë fuqi të pakontrolluar mbi çmimet dhe ligjbërjen. Tregjet e lira janë kthyer në monopole, ku sektorë të tërë kontrollohen nga disa familje ekonomike të lidhura me politikën dhe krimin. Ky model oligarkiko-korporatist dëmton si ekonominë e qëndrueshme, ashtu edhe konsumatorin e punëtorin shqiptar. Çmimet e larta të produkteve bazë dhe të naftës janë produkt i karteleve ekonomike që funksionojnë me bekimin e politikës dhe nën hundën e autoriteteve rregullatore.

Pasojat janë të dukshme: Shqipëria është vendi i pestë më i varfër në Europë, me pagë minimale dhe mesatare më të ulëta se vendet fqinje, por me çmime të ngjashme me BE-në. Kjo ka gërryer fuqinë blerëse dhe ka nxitur emigrimin e mbi 1 milion shqiptarëve në 16 vitet e fundit. Ndërkohë, asistencat sociale dhe pensionet mbeten nën minimumin jetik, për shkak të korrupsionit dhe abuzimeve të evidentuara nga Kontrolli i Lartë i Shtetit. Kodi i Punës shpesh nuk respektohet, ndërsa informaliteti në punë mbetet një plagë e hapur.

Raporti i Oxfam është një këmbanë alarmi për politikëbërësit në SHBA dhe në mbarë botën. Pabarazia ekstreme kërcënon ekonominë e tregut, demokracinë dhe sundimin e ligjit. Në përputhje me rekomandimet e Oxfam, Shqipëria duhet të miratojë ligje anti-monopol, të forcojë agjencitë rregullatore dhe të nxitet politika fiskale që mbështesin ekonominë produktive, konkurrencën e ndershme dhe rritjen e konsumit.